Peter Turrini. Fotis: Astrid Bartel
Peter Turrini estas verkisto fama en Aŭstrio. Jen anekdoto el Twitter:
Peter Turrini verkis por juna amikino esejon kiel lernejan taskon: “Realismo aŭ naturalismo en la verkaro de Turrini”. Ŝi ricevis la noton “4”. (En Aŭstrio “5” estas la plej malbona.)
Pasintan nokton mortis Käthe Reichel. Probable vi ne konas ŝian nomon, krom se vi fakas pri germanaj aktoroj aŭ pri Bertolt Brecht. Käthe Reichel estis — se mi neniun forgesis — la laste mortinta amatino de Brecht.
Kiam mi konsciiĝis pri tiu fakto, mi mem surpriziĝis, ĉar Brecht mortis jam antaŭ longa tempo, en 1956, dek jarojn antaŭ mia naskiĝo. Tio montras ne nur rimarkindan aĝodiferencon inter ambaŭ, sed ankaŭ la relative mallongan vivon de Brecht (58 jaroj) kaj la relative longan vivon de Reichel (86 jaroj).
Käthe Reichel estis aktoro, precipe en teatro. Ŝi rolis ankaŭ en multaj germanlingvaj filmoj, en kiuj ŝi parolis per nekutime malforta, persone tipa voĉo. Tia voĉo ŝajne konvenis al ŝia neforta staturo. Tamen, unufoje mi aŭdis ŝin en la reala vivo: dum politika demonstracio. Tiam ŝi surprizis min per veke forta voĉo de teatra aktoro, kiu konvenis por alvoko dum politika protesto. Multfoje ŝi utiligis sian famon por aŭdigi popolajn postulojn je homaj rajtoj kaj justa paco en la mondo.
En komentario al artikolo pri Herta Müller demandis Inga Johanson, ĉu ekzistas tekstoj de ŝi en Esperanto. Mi ne sciis, nek serĉis. Tamen, hodiaŭ mi hazarde trovis etan rakonton de Herta Müller en la ret-revuo Mirmekobo (numero 19, junio 2012, paĝoj 26-27), kiun redaktas Donald Broadribb. La teksto estas vestita per titolo “La lakto”. Tradukis ĝin Júlia Sigmond.
Kvankam “La Lakto” ricevis la genro-indikon “rakonteto”, mankas al ĝi ecoj de individua teksto, ioma rakonta fermiteco. Multon la leganto devas diveni. Tion la aŭtoro eble intencis, eble ne. Mi dubetas. Fakte la rakontitaj okazaĵoj devenas el la unua romano de Herta Müller “La homo estas granda fazano en la mondo” (germane “Der Mensch ist ein großer Fasan auf der Welt”). En la rakonta teksaĵo de la romano la okazaĵoj pli bone kompreneblas, ĉar pli vastas la kunteksto. Do, ĉu la publikigita traduko kontraŭas la aŭtoran intencon kaj fuŝprezentas al ni apenaŭ kompreneblan rakonton? Mi ne certas. Eble mi dubetas malprave. Mi ne scias, ĉu jam Herta Müller elŝiris la teksteron el sia romano kaj publikigis ĝin ie kiel memstaran rakonton. Bedaŭrinde mankas indiko de la fonto ĉe la traduko.
Kiel ajn! La aŭtora intenco ne gravas pli ol leganta imago.
Kiulingve vi nomus organizan reton por subtenado de tradukoj el kaj al multaj diversaj lingvoj? Vi nomus ĝin per neŭtrala lingvo, ĉu ne?
Traduki estas reto por kultura interŝanĝo, kiu subtenas tradukadon de literaturo el lingvoj de sudorienta Eŭropo al la germana, el la germana al sudorient-eŭropaj lingvoj kaj inter diversaj sudorient-eŭropaj lingvoj. Partoprenas tiun reton ŝtataj kaj privataj organizoj el Albanio, Aŭstrio, Bosnio kaj Hercegovino, Bulgario, Germanio, Kosovo, Kroatio, Makedonio, Montenegro, Rumanio, Serbio, Slovenio kaj Svislando.
Ĉisemajne, dum la Librofoiro de Leipzig, estis prezentataj pluraj fruktoj de Traduki. Unu el ili havas same esperantan titolon: tradukita poezio. Ĝi estas nova serio de la aŭstra eldonejo Edition Korrespondenzen. Komencas la serion volumo kun poemoj de Marko Pogačar: “An die verlorenen Hälften” (en la kroata kaj la germana, tradukita de Alida Bremer).
La Librofoiro de Leipzig okazas ĉiujare en marto. Komerce ĝi ne tiom gravas kiel la aŭtuna Librofoiro de Frankfurt, sed por legantoj ĝi pli interesas pro la riĉega kultura programo. Tradicias ankaŭ la rolo de Leipzig kiel “renkontejo de oriento kaj okcidento”. Dum la foiro okazas daŭre aranĝoj, kiuj celas kulturan interŝanĝon, simile al tiuj de Traduki. Kutime okazas ekzemple kursoj pri diversaj lingvoj.
Mi partoprenis kurson “La hungara en 20 minutoj”. Instruis György Fehéri, simpatia strangulo, helpe de praktika tuŝ-ekrano. La kurs-komencan bildon sur ĝi vi povas vidi sube. La germana frazo signifas: “Kiel parolas la marsanoj?” Kompreneble ne eblas lerni la marsan/hungaran ene de dudek minutoj. Fakte ni lernis nur unu frazon:
Derék, magyaros vacsora volt, csirkepörkölt, túróscsusza, mákos- és diósmetélt, ezenkívül penészes, büdös sajt, melyhez, istenien ízlett a büdösvizes, savanykás bor.
La frazo signifas proksimume: “Estis akceptebla hungara vespera manĝo: kokogulaŝo, kazea lardofarunaĵo, nukso- kaj papavonudeloj, krome forte odora ŝimofromaĝo, al kiu perfekte konvenis la forte odora minerala akvo en la acideta vino.”
Tiu frazo certe fariĝos grava ponto, sur kiu mi promenos al la hungara kulturo. Sinjoro Fehéri klarigis, ke ĝi devenas el romano “Alaŭdo” de Dezső Kosztolányi. Mi neniam antaŭe aŭdis tiun nomon, sed ŝajne li estas klasika aŭtoro de la hungara literaturo. Kvankam mi jam manĝis, la frazo kaptis min tiel, ke mi legos la romanon.
Parto el “Printempo” de Sandro Boticelli,
kun Venuso, Flora kaj Amor laŭ Lukrecio V 737+.
Epikuro al Menoikeo:
Dioj ja vere ekzistas; tio evidentas.
Epikuro al Anaksarĥo:
Ni al la dioj volas oferi respekte kaj elegante, kiel decas, kaj ĉion fari bone laŭ la kulto, ne cedante pro nuraj opinioj la propran konvinkon pri la plej perfektaj kaj plej grandiozaj estaĵoj.
Ken Miner je 2010-01-16 interesas pri La ofero de Lukrecio de Baldur Ragnarsson en Beletra Almanako 5. La poemo temas pri alia poemo, poemego, eg-poemo: pri De rerum natura (laŭvorte: La naturo de la aferoj, laŭsence eble: La esenco de la kosmo). En ĝia ses-libra eposo Lukrecio instruas la filozofion de Epikuro. Ĝi famas pro sobreco kaj strebo al racia klarigo de naturaj fenomenoj. En la materiisma mondkoncepto de Epikuro dioj ne gravas. Ili ne influas la vivon de la homoj. El tio sekvis miskompreno aŭ miskomprenemo, ke Epikuro estus predikanta ateismon. Precipe kristanaj aŭtoroj tradiciigis tiun misaserton tra la jarmiloj.
Kiu antaŭsupozas ateismon ĉe Epikuro ja devas miri, kiam Lukrecio, lia fidela adepto, komencas sian instruon de la epikura filozofio per alvoko de Venuso. En la poemo de Ragnarsson:
Donu Venuso, ke Marso lasu en paco
la mondon dum mi kantas: ja tiel
Lukrecio; kaj Kaliopon alpreĝas
por lin gvidi, kaj animas la spektaklon
de l’ sezonoj per diinaj nomoj:
Venuso, Flora, Ceres.
Poste li prezentas Lukrecion kvazaŭ:
ekster la atoma teorio de Epikuro.
Baldur Ragnarsson almenaŭ milde kaj admire esprimas la imagitan kontraŭdiron inter alvoko de dioj kaj epikura filozofio, kie spaco ne troviĝas por la dioj. Li fakte sekvas la frukristanan aŭtoron Laktancio, kiu volis defendi la poeton Lukrecio kontraŭ la filozofo. Aliaj interpretistoj de Lukrecio malpli pardoneme prezentis lin kiel skizofrenulon (en la 19-a jarcento, kiam modernaj homoj nervoziĝis).
Tamen temas ja pri miskompreno! Epikuro ne estis ateisto. La supraj du citaĵoj montras lian kredon je dioj. Ekzistas ne unu frazo, en kiu li esprimas ajnan dubon pri la ekzisto de dioj. Do ankaŭ Lukrecio nenie forlasas la limojn de epikurismo, se li alvokas diojn. Epikuro instigis eĉ al interesa pieco: praktiki la kultojn ne por peti favoron de dioj, sed por konscii ilian perfektecon kaj tiel utili al si mem. Dioj estis la perfektaj saĝuloj, kaj saĝuloj laŭ epikura koncepto estas feliĉaj.
Epikuro:
Adoro al saĝulo estas granda trezoro por la adoranto.
Promene 