Theodor Lessing

Por la Marta Esperanto-Sumoo mi legis malnovan libron el 1924: Al eterna paco de Immanuel Kant, tradukita de Paul Christaller. (En 2017 aperis nova eldono de Fonto.) Krom la tekston de Kant la libro enhavas ankaŭ biografieton de Kant, kiun verkis Theodor Lessing. Tio estas rimarkinda, ĉar Theodor Lessing en Germanio estis sufiĉe konata filozofo, kaj li verkis sian biografieton speciale por la esperanta eldono.

De Lessing famas du libroj, aŭ nur ties titoloj: Historio kiel sencigo de la sensenca (1919) kaj La juda memmalamo (1930). La unua titolo esprimas la konstruisman perspektivon, ke okazaĵoj ne havas sencon en si mem, sed al ili homoj nur poste aldonas sencojn per rakonto de historio. Ankaŭ la dua libro temas pri tia senciga rakontado, sed speciale pri antisemitaj rakontoj.

La situacio de la juda homo do estis danĝera duoble. Unue, ĉar li al la demando: »Kial oni ne amas nin?«, mem respondas: »Ĉar ni estas kulpaj.« Kaj due, ĉar tial la aliaj popoloj al la demando: »Kial la judo estas malŝatata?«, povis same respondi: »Li tion diras mem. – Li estas kulpa.«

Laŭ Theodor Lessing: Der jüdische Selbsthass. Berlin: Zionistischer Bücherbund 1930, p. 14.

Theodor Lessing famas ankaŭ pro sia tragedia vivo. Kiel politika publicisto li esprimis opiniojn, kiuj ĝenis naciistojn. En 1925 li verkis karakterizan portreton pri Paul von Hindenburg. Lessing avertis pri tiu onta Prezidanto de Germanio, kiu en 1933 donis regan potencon al Hitler. La averto de Lessing kaŭzis multajn protestojn inter naciistoj. Studantoj eĉ fondis Batalkomitaton kontraŭ Lessing. Post la potencakiro de la nazioj en 1933 Lessing fuĝis al Ĉeĥoslovakio. Tie aperis en kelkaj germanlingvaj gazetoj la mensogo, ke ricevus rekompencon tiuj, kiuj kaptus Lessing kaj delokus lin al Germanio. En la 30a de aŭgusto 1933 tri naziaj murdistoj pafis al Lessing en lia verkoĉambro. La sekvan tagon li mortis. Tiel Theodor Lessing fariĝis la unua viktimo, kiun nazioj murdis sur teritorio de Ĉeĥoslovakio.

La 27a de januaro en Germanio

Bildo: Murskrapaĵo en la turmentejo de la koncentrejo Buchenwald.

En la 27a de januaro 1945 soldatoj de Soveta Unio liberigis la koncentrejon Aŭŝvico. Tial UN en 2005 deklaris tiun tagon kiel »Tagon de la memoro pri la viktimoj de la holokaŭsto«. En Germanio la 27a de januaro nomiĝas alie. Ekde 1996 ĝi estas la oficiala »Tago de la memoro pri la viktimoj de la naziismo«.

Kio estas la diferenco inter »viktimoj de la holokaŭsto« kaj »viktimoj de la naziismo«? La viktimoj de la holokaŭsto estas ses milionoj da judoj. La viktimoj de la naziismo estas ĉiuj viktimoj, kies nombro estas multe pli granda. La memoro al ĉiuj viktimoj ŝajnas pli justa. Tamen, ankaŭ en Germanio oni memoras precipe la judojn.

La holokaŭsto estas do la domina historia rakonto. El tio sekvas, ke nia memoro fokusas al ses milionoj el ĉirkaŭ 60 milionoj da viktimoj. Plimulto de la viktimoj estas aŭ forgesataj aŭ marĝenigataj.

Jen ekzemplo de historia fakto, kiu estas ja bone dokumentita en faka literaturo, sed kiu ne bone sidas en la rakonto holokaŭsto: Ĉiu scias aŭ sciu, ke en Aŭŝvico multege da judoj estas murditaj en gaskameroj. Sed apenaŭ iu scias, ke la nazioj konstruis la gaskamerojn en Aŭŝvico origine ne por judoj, sed por sovetiaj militkaptitoj. Ĉiu sciu ke la nazioj murdis ses milionojn da judoj, sed fakte la plej granda viktimogrupo estas 27 milionoj da civitanoj de Soveta Unio. Hitler nomis la okupadon de Soveta Unio »rasa milito«. La homoj tie estis deklaritaj ekstermindaj »subhomoj«.

Kiu kulpas pri la forgeso? Respondecas diversaj fortoj. Tre gravas la okcidenta kontraŭkomunismo dum la Malvarma Milito. Sed kulpas ankaŭ la memorokulturo en Soveta Unio. Tie dominis la historia rakonto »Granda Patrolanda Milito«. En tiu rakonto sovetianoj kompreneble estas precipe venkintoj, ne viktimoj.

Rosa Luxemburg pri perforto

Antaŭ 100 jaroj estis murdita Rosa Luxemburg [roza luksemburg]. Ŝi estis elstara komunisto kaj fervora batalanto kontraŭ naciismo kaj milito. Ŝia batalo kontraŭ milito ne signifas principan kontraŭon al perforto. Por komprenigi ŝian opinion, mi tradukos parton el ŝia Enkonduko por la membiografio de Vladimir Korolenko. Temas pri rerakonto de legendo el la juda historio. La titolo devenas de mi.

La sankta ordono

En Judio regis la romianoj per glavo kaj fajro, prirabis la landon kaj elsuĉis la enloĝantojn. La popolo ĝemis kaj kliniĝis sub la malamata jugo. Vidante la suferon de sia popolo, ekstaras la saĝa Menaĥem, filo de Jehudo, memorigas pri la heroaj tradicioj de la prapatroj kaj predikas ribelon kontraŭ la romianoj, la »sanktan militon«. Kontraŭis tion la sekto de la mildkoraj esenoj, kiuj same kiel Tolstojo rifuzas ĉiun aplikon de perforto kaj kredas saviga nur asketismon, internan purigon kaj fuĝon antaŭ la mondo. »Per via instigo al batalo vi semas malbenon!« ili protestas al Menaĥem. »Kiam urbo estas sieĝata kaj ĝi defendas sin, tiam la sieĝantoj kutime donacas la vivon al la subemaj enloĝantoj, dum la defendintojn ili transdonas al la morto. Ni predikas al nia popolo humilecon, ke ĝi ne pereu. Oni ne sekigas akvon per akvo kaj ne estingas fajron per fajro. Tiel ankaŭ la perforto ne venkas la perforton, ĉar malbona estas ĝi mem.«

Al tio Menaĥem, filo de Jehudo, respondis ne ŝancelite: »Perforto estas nek bono nek malbono, ĝi estas perforto; bona aŭ malbona estas nur ĝia apliko. La perforto de la brako estas malbona, se ĝi estas levita por prirabo kaj subigo de malfortuloj; sed se ĝi estas levita por laboro kaj por defendo, tiel perforto estas bona. Prave: oni ne estingas fajron per fajro kaj ne sekigas akvon per akvo. Tamen, la ŝtonon oni rompas per ŝtono, la ŝtalon oni baras per ŝtalo kaj perforton per perforto. Kaj krome: la supereco de la romianoj estas la fajro, sed via humileco – la ligno. La fajro estingiĝos ne antaŭ la forvoro de la tuta ligno.«

La »legendo« finas per prediko de Menaĥem: »Ho Adonajo, Adonajo! Neniam, dum nia tuta vivo, faru nin malfidelaj al la sankta ordono: la batalo kontraŭ maljusteco. Neniam permesu al ni paroli: ni savu nin mem kaj lasu la malfortajn al ilia sorto. Ankaŭ mi kredas, ho Adonajo, ke via regno venos sur la tero. Pereos perforto kaj subpremo, la popoloj kunvenos al la festo de la interfratiĝo, kaj neniam plu homa mano verŝos homan sangon.«

Fonto de la germana originalo

Rosa Luxemburg: Einleitung. En: Vladimir Korolenko: Die Geschichte meines Zeitgenossen. Tradukis Rosa Luxemburg. Berlin: Paul Cassirer 1919. p. XI–LIII, ĉiloke IIL–IL.

Dresdeno, post la Dua Mondmilito

La Dua Mondmilito komenciĝis el Germanio en 1939 kaj finiĝis en Germanio en 1945. Ankoraŭ nun ni spertas la sekvojn de tiu milito. Plej gravas – laŭ mi – kelkaj ideoj kaj idearoj, ekzemple novaj konceptoj de homaj rajtoj. Tamen, ni ankoraŭ spertas sekvojn eĉ materiajn. Trovoj de militaj bomboj ne maloftas en germanaj urboj kaj estas rutina afero por polico kaj katastrofaj savistoj. Necesas evakui kvartalojn kun kelkaj mil enloĝantoj, la trafiko estas haltigita ktp. Fakuloj prenas la eksplodigilon el la bombo. Kaj poste la urbo rekomencas sian ĉiutagan vivon.

Hieraŭ ne ĉio iris la rutinan vojon. En Dresdeno, proksime al la ĉefa stacidomo, estis trovita 250-kg-bombo el la Dua Mondmilito. 87000 homoj estis evakuitaj. La bombofakuloj ne sukcesis. La bombo parte eksplodis kaj bruligis la ĉirkaŭaĵon. Feliĉe neniu mortis aŭ estis vundita, sed ĝis hodiaŭ la situacio restas danĝera. La ĉirkaŭaĵo ankoraŭ brulas, la aviadila trafiko super Dresdeno estas haltigita, la homoj ankoraŭ estas evakuitaj.

Käthe Reichel

Pasintan nokton mortis Käthe Reichel. Probable vi ne konas ŝian nomon, krom se vi fakas pri germanaj aktoroj aŭ pri Bertolt Brecht. Käthe Reichel estis — se mi neniun forgesis — la laste mortinta amatino de Brecht.

Kiam mi konsciiĝis pri tiu fakto, mi mem surpriziĝis, ĉar Brecht mortis jam antaŭ longa tempo, en 1956, dek jarojn antaŭ mia naskiĝo. Tio montras ne nur rimarkindan aĝodiferencon inter ambaŭ, sed ankaŭ la relative mallongan vivon de Brecht (58 jaroj) kaj la relative longan vivon de Reichel (86 jaroj).

Käthe Reichel estis aktoro, precipe en teatro. Ŝi rolis ankaŭ en multaj germanlingvaj filmoj, en kiuj ŝi parolis per nekutime malforta, persone tipa voĉo. Tia voĉo ŝajne konvenis al ŝia neforta staturo. Tamen, unufoje mi aŭdis ŝin en la reala vivo: dum politika demonstracio. Tiam ŝi surprizis min per veke forta voĉo de teatra aktoro, kiu konvenis por alvoko dum politika protesto. Multfoje ŝi utiligis sian famon por aŭdigi popolajn postulojn je homaj rajtoj kaj justa paco en la mondo.