Novembro

En Germanio la novembro havas fifamon de monato plej griza, trista, morna. Ignoremaj promenantoj kiel mi eble ne sufiĉe atentas tion, ĉar ankaŭ novembre kelkfoje brilas la suno, bluas la ĉielo kaj buntas la arbaro. Tamen, se mi bone memoras statistikon, en novembro malsanuloj mortas pli ofte ol en aliaj monatoj. Pli oftas ankaŭ memmortigoj.

Hieraŭ okazis unu el la plej grandaj funebraj ceremonioj en la historio de Germanio. Memmortigis sin Robert Enke. Li estis golulo de la nacia futbalteamo. Dum jaroj la heroo suferis je malsana deprimo, kaj nun li ne plu eltenis la novembron kaj saltis antaŭ trajnon. 45 000 homoj partoprenis la funebran ceremonion en kaj ekster la stadiono de Hannover 96, lia klubo. Ploris konataj ŝtonkoruloj, venis ministroj, ĉefministroj kaj eĉ eksa kanceliero Gerhard Schröder. La gravigo de tiu funebro ŝajnas iom troa. Tamen mirigis min la serioza konduto de la homoj. Eĉ la dresitaj gravuloj ne diris tro banalajn stultaĵojn. Ĉiuj agis konvene al la situacio, kvazaŭ futbalemuloj estus la plej saĝaj homoj sur Tero.

Min mem futbalo malmulte interesas, kvankam min kelkfoje amuzas la frenezeco de la fanatikuloj. Unu el ili estas mia kolego. Dum mi pri futbalo scias nenion, li scias ĉion. Li posedas eĉ permesilon por arbitraciantoj de Bundesliga, la plej alta futbaloligo en Germanio! Pasintan semajnon mi denove ŝokis lin, menciante ke mi neniam antaŭe aŭdis la nomon Robert Enke. Li tuj parkere prelegis kvaronan horon pri vivo kaj verko de Robert Enke en ĉiuj kluboj de infanaĝo ĝis memmortigo.

Novembro el vidpunkto de promenanto.

Al gran sole carico d’amure

Unua bildtitolo: La revolucia muziko de Luigi Nono skuas la murojn de miljaroj.
Dua bildtitolo: La Operejo de Leipzig fotita nokte sen stativo.

Ĉiaŭtune en Germanio okazas diversaj festoj rememorige al la Paca Revolucio en 1989. Hodiaŭ antaŭ 20 jaroj falis la Berlina Muro. Tio apartenas al la gravaj historiaj eventoj de la 20-a jarcento, ĉar la Berlina Muro estis simbolo de la Malvarma Milito. La falo de la Berlina Muro markas finon de epoko: ne nur la finon de la Malvarma Milito, sed ankaŭ la finon de la reala socialismo laŭ sovetia modelo. La esencaj trajtoj de la nova, nuna epoko ŝajnas al mi ankoraŭ ne tre klaraj. Eble la Berlina Muro estis nur antaŭsigno de eĉ pli grava epokofino: la fino de la eŭrop(deven)a hegemonio super la planedo Tero.

Kelkajn privatajn rememorojn pri la Paca Revolucio en Leipzig vi povas legi en mia artikolo Akra municio. Rememorojn pri la falo de la Berlino Muro mi ne havas. Malgraŭ ĝia historia graveco tiu evento ne tuŝis mian koron. Poste iu provis konvinki min, ke tiam mi fariĝis “libera”. Sed evidente ni havis diversajn komprenojn de libereco. Jes, dum la Malvarma Milito estis pli komplike transiri la okcidentan limon de GDR. Tamen, rigardu mapon de Eŭrazio: okcidenta Eŭropo estas nur eta postaĵo de grandega kontinento. Kial mi sentu klaŭstrofobion, se la mondoparto oriente de la Fera Kurteno vastas ĝis Pacifiko? Eble mi tiam malpli kontentus, se okcidenta Eŭropo same interesus min kiel orienta Eŭropo kaj Siberio. Tiel ne estis kaj tial la falo de la Berlina Muro al mi estis nura gazeta novaĵo. Nur post preskaŭ du monatoj mi mem vizitis Okcidentan Germanion (fakte Okcidentan Berlinon, kiu oficiale ne apartenis al FRG).

Manko de rememoro ne melhelpu festadon! Mi solenis la Murofeston en operejo (jam dimanĉe, hieraŭ). La artistoj havis vere spritan ideon. Dediĉe al la Paca Revolucio ili surscenigis operon pri fiaskintaj revolucioj laŭ metodo de socialisma realismo: Al gran sole carico d’amore de Luigi Nono. Verŝajne nur malmultaj konas tiun komponiston kaj tiun operon; tamen li famas inter fakuloj. Fakte mi ne estas fakulo. Intelekte mi ne komprenas muzikon; mi komprenas ĝin nur naive. Mi ne kapablas legi partituron kaj ne ludas instrumenton krom trilfajfilo. Tamen, mia naiveco ŝajne helpas kontraŭ antaŭjuĝoj, ĉar miaj muzikaj preferoj ofte kongruas kun tiuj de la fakuloj. Mi ŝatas tiel nomatan “seriozan” muzikon. Ne nur klasikan muzikon, sed ankaŭ la Novan Muzikon, kies plej fama komponisto estis Arnold Schönberg.

Luigi Nono (1924—1990) laŭdire verkis serian muzikon, sed kiel naivulo mi ne povas prijuĝi, ĉu Al gran sole carico d’amore estas tipa ekzemplo de seria muziko. La muzikan aspekton mi povas priskribi nur malklare: la sonoj promenis tra la spaco, aperis apenaŭ rimarkeblaj nuancoj, kelkfoje longaj silentoj. Necesis la plenaj fortoj de la operejo: granda orkestro (kun unu ĉef- kaj du teledirigentoj), 20 solistoj, malgranda koruso, granda koruso kaj sonbendo (sonbendaj sonoj oftas ĉe Nono). Mi supozas, ke la muzikan parton de tiu avangarda opero ankaŭ fakuloj komprenas nur post plurfoja lego de la partituro.

La opera titolo Al gran sole carico d’amore (Sub la granda suno de amo ŝarĝita) estas itala traduko de verso el poemo de Rimbaud: Le Mains de Jeanne-Marie (La manoj de Jeanne-Marie). La literatura figuro Jeanne-Marie de Rimbaud havis realan modelon: Luise Michele (1830—1905), elstara gvidanto de la Pariza Komunumo en 1871. Ŝi batalis precipe kontraŭ la subpremo de virinoj. Virinoj estas la plej gravaj figuroj de la opero. Ĝi rakontas pri revolucioj el la vidpunktoj de virinoj. Sufiĉe malofta vidpunkto en historiaj libroj.

Temas pri jenaj historiaj eventoj: la Pariza Komunumo, la Rusa Revolucio de 1905, la Laboristaj Ribeloj en Turino post 1950, la gerilaj bataloj en Kubo kaj Bolivio, la Vjetnama Milito. Same realaj estas multaj figuroj de la opero: kantas aŭ parolas ekzemple Marx, Lenin kaj Fidel Castro per originalaj tekstoj. Se la tekstoj fariĝas tro sekaj, la reĝisoro prezentigas ilin kiel pupteatraĵojn.

En la opero la revolucioj ne sinsekvas kronologie. La tuta historio ŝajnas daŭre aktuala kaj samtempa. La enhavo de Al gran sole carico d’amore ne bazas sur fablo, sed sur kelkaj ideoj. La plej grava ideo, kiu aperas plurfoje kaj elstare, estas admono: Pensu memstare! Ĉiuj spektantoj ricevis ankaŭ ruĝan karteton kun la surskribo: Pensu memstare!

Akra municio

Mi hezitas temigi lingvajn demandojn. Fakte ili interesas min, sed mi havis profesoron pri la angla lingvo (nek anglo nek skoto nek usonano nek aŭstraliano ktp., sed bulgaro), kiu mokis, ke li perdis la intereson pri Esperanto, ĉar esperantistoj uzis Esperanton nur por paroli pri Esperanto. Kvazaŭ ne ekzistus temoj pli gravaj. (Li instruis nin pri diversaj specoj de anglaj marmeladoj. Eble ankaŭ pri io alia, sed tion mi ne plu memoras.)

Malgraŭ tiu moko enkape, mi nun cerbumas pri lingvaĵo. Mi volas traduki germanan frazon, kiun mi ne plene memoras. Mi certas nur pri tri vortoj: scharfe Munition ausgeben. Eble tio jam estis la plena frazo. En la germana tio sufiĉas por ordono: Scharfe Munition ausgeben! Ĉu tia aŭ simila, mi aŭdis tiun frazon antaŭ 20 jaroj, en la 9-a de oktobro 1989, proksimume inter la 4-a kaj la 5-a posttagmeze. Mi alvenis per trajno en la grandega stacidomo de Leipzig. Onidire la ŝoseoj en la urbon estis fermitaj de tanka regimento. Poste mi neniam legis konfirmon de tiu onidiro. Ĉiukaze mi ne estis dubinta, ke mia trajno atingos ĝustatempe la stacidomon en la centro de Leipzig. Certe neniu germana potenco aŭdacus ĝeni la fervojan ordon. Do, mi atingis la stacidomon kaj malrapide promenis al ĝia Okcidenta Halo. Tie, sur granda ŝtuparo, mi vidis grupetojn de viroj en neoftaj, imponaj uniformoj. Ili apartenis al la Ministerio pri Ŝtata Sekureco, kiu havis en la germana la njo-nomon Stasi. Mi proksimiĝis al la grupeto kun la ŝajne plej grava ulo por iomete atendi kaj aŭskulti, kion ili babilas. Kaj jen: la gravulo ordonis en sian radiokomunikilon la frazon, kiun mi volas traduki: “Scharfe Munition ausgeben!” Ausgeben: disdoni. Munition: municio. Sed kiel mi traduku scharfe Munition? Laŭvorte ĝi estas: akra municio. Eble tio jam kompreneblas. Akra en tiu senco signifas: vere funkcianta, kapabla mortigi, ne nur ekzerca.

El la stacidomon mi promenis al Nikolaikirche, Preĝejo de Sankta Nikolao. En ĝi kaj en Sankta Tomaso antaŭ jarcentoj laboris Johann Sebastian Bach. Antaŭ 20 jaroj gravis tie la Preĝoj por Paco. Kiel ateisto mi kompreneble ne preĝas, sed Preĝoj por Paco en Sankta Nikolao estas aranĝoj kun politika-kultura valoro. Ili okazas ekde 1982 ĉiulunde je la 17-a horo (krom en ferioj). En lundo, la 9-an de oktobro 1989 mi tamen ne sukcesis partopreni, ĉar la preĝejo plenplenis. Interalie ĝi plenis de kelkaj cent ideologie harditaj membroj de la reganta ŝtata partio. Poste la pastro de Sankta Nikolao, Christian Führer, rakontis amuzite, ke li speciale ĝojis pri tiuj maloftaj gastoj, ĉar tiel ili povis aŭdi “la vorton de dio”. La vorton dio la simpatia pastro probable majuskligus.

Plenplenis de homoj ne nur la preĝejo, sed ankaŭ la stratoj kaj la placo ĉirkaŭ ĝi. Post fino de la Preĝo por Paco la partoprenintoj nur malfacile povis eliri la preĝejon. Sed tiu problemo daŭris ne longe, ĉar la amaso ekmovis. La unuaj homoj komencis tiel nomatan Lundan Demonstracion. Lundaj Demonstracioj tra la centro de Leipzig okazis jam de kelkaj semajnoj, sed en la 9-a de oktobro evidentis io nova: demonstraciis multege pli da homoj. Laŭdire estis 70 000. Ni postulis reformon de socialismo laŭ inspiro de Gorbaĉov en Sovetunio, ni kantis La Internacion kaj vokis frapfrazojn kiel La popolo estas ni kaj Sen perforto!

Tiu ĉi Lunda Demonstracio en Leipzig estis decida turnopunkto kaj ŝanĝis la politikon en GDR. Post la demonstracio abdikis la ŝtatestro, post monato falis la Berlina Muro, post jaro unuiĝis la du Germanioj. Kvankam mi mem partoprenis tiun historian eventon, mi scias pri ĝi ne multon pli ol aliaj. Kelkajn bildojn kaj emociojn mi certe ne forgesos, sed multajn faktojn ankaŭ mi scias nur el historiaj libroj. Hodiaŭ legeblas pri la Paca Revolucio, sed antaŭ 20 jaroj mi ne sciis, ĉu ĝi restos paca. Mi marŝis en la dua vico, kaj kredu min: mi cerbumis ne pri la traduko de scharfe Munition.

Sankta Nikolao en Leipzig. La memoriga monumento sur
la placo aspektas kiel la internaj kolonoj de la preĝejo.

Herta Müller

Herta Müller je librofoiro 2007 en Leipzig. Fotis: Amrei-Marie

Herta Müller ricevos la Nobelpremion pri Literaturo. Certe mi estas ne la sola, kiun surprizis tiu novaĵo. En germanlingvujo ŝi estas ja konata verkisto, “oficiale agnoskata” de felietonaj redaktistoj. Tamen, neniam mi legis supozojn, ke ŝi povus ricevi nobelpremion. Ŝi eĉ ne ricevis la plej gravan premion por germanlingva literaturo, Georg-Büchner-Preis.

Mankas al mi superrigardo pri ŝia tuta verkaro. Mi legis nur du librojn de Herta Müller: Drückender Tango (Prema Tango) kaj Herztier (Korobesto). La unua estas kolekto de rakontoj; Korobesto estas romano pri la vivo en Rumanio dum la diktaturo de Ceauşescu. Tio, laŭ miaj modestaj scioj, estas la ĉefa temo de Herta Müller. Ŝi mem naskiĝis en Rumanio en familio de banataj ŝvaboj kaj nur en 1987 transmigris al Okcidenta Germanio. Banataj ŝvaboj estas germanoj, kiuj antaŭ 200-300 jaroj transmigris el germanaj landoj al regiono en nuntempa Rumanio por trovi pli bonan vivon. Preskaŭ ĉiuj banataj ŝvaboj retransmigris fine de la pasinta jarcento. Denove por trovi pli bonan vivon. Jen la bedaŭrinda historio de multaj popoloj en meza kaj sudorienta Eŭropo.

Rigardu ŝian vizaĝon por imagi la seriozecon de ŝia temo. Tamen ŝiaj verkoj ankaŭ ĝueblas. Herta Müller kaptas la tutan vivon kaj rakontas sur alta arta nivelo. Ŝia stilo estas konciza, inventema, poezia, lingvokonscia. Do: rekomendinda ankaŭ al legantoj, kiujn ne interesas la vivo en Rumanio.

Pia bakĥanalio

Divenu pri kio temas la maldekstra bildo. Ne. Ne temas pri stulta ŝerco de artisto. Estas malridinde. Temas pri skulptaĵo apud tombo. Ĝi bildigas la mortinton. Mondfaman filozofon. Friedrich Nietzsche.

Niĉeo grave pekis: li atakis kristanismon. Tiu peko pli gravas ol rabo kaj murdo. Krimojn la pastroj facile pardonas, sed penson kontraŭ la eklezio ili neniam forgesas. Se ili havas potencon, ili venĝas eĉ post morto de la pekinto. Por tio ili ne bezonas helpon de dio, diablo aŭ mil sanktuloj.

La tombo de Niĉeo troviĝas proksime de mia urbo en Röcken, eta vilaĝo kie li naskiĝis en 1844. La grundon de la tombo posedas la eklezio. Tial la pastroj kuraĝas malhonorigi la filozofon per karikaturoj apud lia tombo. Ili dungis skulptiston, kiu kreis artaĵon “Röckener Bacchanal” (Röcken-a Bakĥanalio). Ĝi montras la patrinon kaj trifoje Niĉeon kiel frenezulon. La pia patrino aspektas normala. La tri niĉeaj figuroj aspektas aŭ blindaj aŭ nudaj kaj sen homa digno.

Jen malgranda galerio. Klaku sur la bildetojn por pli grandaj versioj.