Theodor Lessing

Por la Marta Esperanto-Sumoo mi legis malnovan libron el 1924: Al eterna paco de Immanuel Kant, tradukita de Paul Christaller. (En 2017 aperis nova eldono de Fonto.) Krom la tekston de Kant la libro enhavas ankaŭ biografieton de Kant, kiun verkis Theodor Lessing. Tio estas rimarkinda, ĉar Theodor Lessing en Germanio estis sufiĉe konata filozofo, kaj li verkis sian biografieton speciale por la esperanta eldono.

De Lessing famas du libroj, aŭ nur ties titoloj: Historio kiel sencigo de la sensenca (1919) kaj La juda memmalamo (1930). La unua titolo esprimas la konstruisman perspektivon, ke okazaĵoj ne havas sencon en si mem, sed al ili homoj nur poste aldonas sencojn per rakonto de historio. Ankaŭ la dua libro temas pri tia senciga rakontado, sed speciale pri antisemitaj rakontoj.

La situacio de la juda homo do estis danĝera duoble. Unue, ĉar li al la demando: »Kial oni ne amas nin?«, mem respondas: »Ĉar ni estas kulpaj.« Kaj due, ĉar tial la aliaj popoloj al la demando: »Kial la judo estas malŝatata?«, povis same respondi: »Li tion diras mem. – Li estas kulpa.«

Laŭ Theodor Lessing: Der jüdische Selbsthass. Berlin: Zionistischer Bücherbund 1930, p. 14.

Theodor Lessing famas ankaŭ pro sia tragedia vivo. Kiel politika publicisto li esprimis opiniojn, kiuj ĝenis naciistojn. En 1925 li verkis karakterizan portreton pri Paul von Hindenburg. Lessing avertis pri tiu onta Prezidanto de Germanio, kiu en 1933 donis regan potencon al Hitler. La averto de Lessing kaŭzis multajn protestojn inter naciistoj. Studantoj eĉ fondis Batalkomitaton kontraŭ Lessing. Post la potencakiro de la nazioj en 1933 Lessing fuĝis al Ĉeĥoslovakio. Tie aperis en kelkaj germanlingvaj gazetoj la mensogo, ke ricevus rekompencon tiuj, kiuj kaptus Lessing kaj delokus lin al Germanio. En la 30a de aŭgusto 1933 tri naziaj murdistoj pafis al Lessing en lia verkoĉambro. La sekvan tagon li mortis. Tiel Theodor Lessing fariĝis la unua viktimo, kiun nazioj murdis sur teritorio de Ĉeĥoslovakio.

Homaj rajtoj kiel tasko

Leah Levin: Homaj rajtoj. Demandoj kaj respondoj. Rotterdam: UEA 1998.

Okaze de la 70-jariĝo de la Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj Jo Haazen esprimis gravan tamenon en la retejo de la revuo Esperanto. Li opinias tiun deklaracion ne ekvilibra, ĉar ĝi proklamas ja homajn rajtojn, sed ne ankaŭ homajn devojn.

Mi neglektos ĉiujn liajn argumentojn, kiuj dependas de privataj, ne universaligeblaj konvinkoj. Mi traktos nur jenan demandon, kiu tuŝas la esencon de homaj rajtoj: Ĉu homaj rajtoj bezonas kompletigon per homaj devoj? Mi neas tion kaj donos tri kialojn.

La Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj ne bezonas kompletigon per deklaracio de homaj devoj, ĉar ĉiu rajto jam implikas devon. Ekzemple, se laŭ artikolo 3 ĉiu homo havas la rajton je vivo, ĉiuj aliaj homoj devas agnoski tiun rajton. Tiun devon havas teorie ĉiu persono, sed praktike tio koncernas precipe ŝtatojn kaj aliajn instituciojn.

Ĉu tiuj devoj, kiujn implikas homaj rajtoj, estas homaj devoj? Aŭ ĉu aliaj devoj povus esti devoj homaj? Ne, tio ne eblas. La esenco de homa rajto estas, ke ĉiu homo havas tian rajton nur pro sia homeco. Sufiĉas la naskiĝo kiel homo. Ĉu devo povas havi saman kvaliton, ĉu devo povas esti homa? Ne. Devojn povas havi ne ĉiuj homoj, sed nur tiuj, kiuj kapablas agi respondece. Tio montriĝas plej klare, se ni rigardas la homon en siaj plej helpobezonaj statoj: je la komenco de la vivo, je la fino de la vivo kaj dum malsano malliberiga. Homoj en tiuj statoj havas ja homajn rajtojn, sed beboj kaj aliaj homoj, kiuj ne kapablas agi respondece, nature ne povas havi devojn. Do, ne povas esti devoj nur pro homeco. La esprimo »homaj devoj« misgvidas, ĉar ĝi ŝajnigas ke devoj same universale validas kiel homaj rajtoj.

Kvankam ne havas sencon aserti iujn homajn devojn, neniu devas senti mankon de devoj. La Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj bedaŭrinde ne estas priskriba katalogo de rajtoj jam efektivigitaj. Multaj homoj spertas diskriminacion, suferas pro inferaj vivkondiĉoj kaj devas timi militon kaj perfortan subpremon. Do, homaj rajtoj estas nefinita projekto. Anstataŭ sopiri al neeblaj homaj devoj necesas kompreni homajn rajtojn kiel taskon.

Perdi tempon

En la retlisto por UEA-membroj Toño del Barrio skribis pensigan frazon. Mi aŭdacas tiri ĝin el la kunteksto:

Ĉiuj filozofiemaj homoj perdas tempon por kompreni Aristotelon kaj Platonon en mortinta lingvo, kaj 99 % uzas tradukojn por kompreni la verkojn de Kierkegaard.

Mi ne jam legis verkon de Kierkegaard, konas lin nur el historiaj libroj. Tamen, se Kierkegaard sufiĉe interesus min, mi verŝajne lernus la danan. Mi jam kelkfoje spertis, ke pensoj en originala lingvo donacas iun surprizon.

Materiaj dioj

Parto el “Printempo” de Sandro Boticelli,
kun Venuso, Flora kaj Amor laŭ Lukrecio V 737+.

Epikuro al Menoikeo:
Dioj ja vere ekzistas; tio evidentas.

Epikuro al Anaksarĥo:
Ni al la dioj volas oferi respekte kaj elegante, kiel decas, kaj ĉion fari bone laŭ la kulto, ne cedante pro nuraj opinioj la propran konvinkon pri la plej perfektaj kaj plej grandiozaj estaĵoj.

Ken Miner je 2010-01-16 interesas pri La ofero de Lukrecio de Baldur Ragnarsson en Beletra Almanako 5. La poemo temas pri alia poemo, poemego, eg-poemo: pri De rerum natura (laŭvorte: La naturo de la aferoj, laŭsence eble: La esenco de la kosmo). En ĝia ses-libra eposo Lukrecio instruas la filozofion de Epikuro. Ĝi famas pro sobreco kaj strebo al racia klarigo de naturaj fenomenoj. En la materiisma mondkoncepto de Epikuro dioj ne gravas. Ili ne influas la vivon de la homoj. El tio sekvis miskompreno aŭ miskomprenemo, ke Epikuro estus predikanta ateismon. Precipe kristanaj aŭtoroj tradiciigis tiun misaserton tra la jarmiloj.

Kiu antaŭsupozas ateismon ĉe Epikuro ja devas miri, kiam Lukrecio, lia fidela adepto, komencas sian instruon de la epikura filozofio per alvoko de Venuso. En la poemo de Ragnarsson:

Donu Venuso, ke Marso lasu en paco
la mondon dum mi kantas: ja tiel
Lukrecio; kaj Kaliopon alpreĝas
por lin gvidi, kaj animas la spektaklon
de l’ sezonoj per diinaj nomoj:
Venuso, Flora, Ceres.

Poste li prezentas Lukrecion kvazaŭ:
ekster la atoma teorio de Epikuro.

Baldur Ragnarsson almenaŭ milde kaj admire esprimas la imagitan kontraŭdiron inter alvoko de dioj kaj epikura filozofio, kie spaco ne troviĝas por la dioj. Li fakte sekvas la frukristanan aŭtoron Laktancio, kiu volis defendi la poeton Lukrecio kontraŭ la filozofo. Aliaj interpretistoj de Lukrecio malpli pardoneme prezentis lin kiel skizofrenulon (en la 19-a jarcento, kiam modernaj homoj nervoziĝis).

Tamen temas ja pri miskompreno! Epikuro ne estis ateisto. La supraj du citaĵoj montras lian kredon je dioj. Ekzistas ne unu frazo, en kiu li esprimas ajnan dubon pri la ekzisto de dioj. Do ankaŭ Lukrecio nenie forlasas la limojn de epikurismo, se li alvokas diojn. Epikuro instigis eĉ al interesa pieco: praktiki la kultojn ne por peti favoron de dioj, sed por konscii ilian perfektecon kaj tiel utili al si mem. Dioj estis la perfektaj saĝuloj, kaj saĝuloj laŭ epikura koncepto estas feliĉaj.

Epikuro:
Adoro al saĝulo estas granda trezoro por la adoranto.

Pia bakĥanalio

Divenu pri kio temas la maldekstra bildo. Ne. Ne temas pri stulta ŝerco de artisto. Estas malridinde. Temas pri skulptaĵo apud tombo. Ĝi bildigas la mortinton. Mondfaman filozofon. Friedrich Nietzsche.

Niĉeo grave pekis: li atakis kristanismon. Tiu peko pli gravas ol rabo kaj murdo. Krimojn la pastroj facile pardonas, sed penson kontraŭ la eklezio ili neniam forgesas. Se ili havas potencon, ili venĝas eĉ post morto de la pekinto. Por tio ili ne bezonas helpon de dio, diablo aŭ mil sanktuloj.

La tombo de Niĉeo troviĝas proksime de mia urbo en Röcken, eta vilaĝo kie li naskiĝis en 1844. La grundon de la tombo posedas la eklezio. Tial la pastroj kuraĝas malhonorigi la filozofon per karikaturoj apud lia tombo. Ili dungis skulptiston, kiu kreis artaĵon “Röckener Bacchanal” (Röcken-a Bakĥanalio). Ĝi montras la patrinon kaj trifoje Niĉeon kiel frenezulon. La pia patrino aspektas normala. La tri niĉeaj figuroj aspektas aŭ blindaj aŭ nudaj kaj sen homa digno.

Jen malgranda galerio. Klaku sur la bildetojn por pli grandaj versioj.