Unesko deklaris la jaron 2009 Internacia Jaro de Astronomio (IJA). Nia familio deklaris la pasintan mardon Familia Tago de Astronomio (FTA). IJA rilatas al Galileo, kiu antaŭ 400 jaroj observis la ĉielon unuafoje per teleskopo, kaj al Keplero, kiu en 1609 publikigis sian gravan verkon Astronomio nova. Nia FTA ne rilatis al tiaj modernaĵoj, sed al iomete pli longa tradicio: al la Ĉieldisko de Nebra, kiun forĝis bronzepokuloj antaŭ pli ol 3600 jaroj, kaj al la Sunobservatorio de Goseck, kiun konstruis ŝtonepokuloj antaŭ proksimume 7000 jaroj. Ankaŭ tiuj kulturaĵoj ŝajnas relative modernaj, konsidere ke en nia ĉirkaŭaĵo la unuaj homaj spuroj devenas de duona jarmiliono.
La Ĉieldisko de Nebra estas la plej malnova konkreta bildo de la ĉielo. Trezorŝtelistoj elfosis ĝin sur monto Mittelberg. Je la deklivo de tiu monto, apud la vilaĝo Wangen, oni konstruis muzeon, kiu popularscience klarigu la Ĉieldiskon de Nebra. (Nebra estas proksima urbo.) La muzea konstruaĵo havas formon de ŝvebanta sunbarko, simila al sunbarko sur la disko. Interne troviĝas pluraj prezentaĵoj laŭ principoj de avangarda muzea pedagogio, ekzemple malgrandaj klarigantaj lumfiguroj, kiuj fantomas ĉirkaŭ la eksponaĵoj, kaj pupteatro, kiu rakontas la krimaĵon pri la trezorŝtelistoj kaj ilia fina kapto fare de ruzaj policanoj. Krome la muzeo enhavas planetarion, en kiu spekteblas filme la astronomiaj eventoj, kiujn bildigas la Ĉieldisko.
La Ĉieldisko konsistas el bronzo kun oraj enforĝaĵoj. La signoj sur la disko ne evidentas al nuntempuloj, ĉar ĝi estas plurfoje reverkata kaj unu parto mankas. La tuta bildo kompreneblas nur per arkeologia klarigo kaj kono de la pejzaĝo. Ĉi tie mi ne provas detalan priskribon, ĉar jam ekzistas sufiĉe ampleksa artikolo en Vikipedio. Pli koncize: la disko estis uzata diverse de diversaj generacioj. Komence ĝi taŭgis kiel memorigilo, kiu rilatigas sunjaron kaj lunjaron kaj permesas regulan trovon de superjaro. Poste la prauloj damaĝis tiun memorigan bildon per aldono de horizontarkoj. Ili markas la sunvojon dum somera kaj vintra solsticoj. En tria periodo estis aldonita la sunbarko. Tiu estas la unua funkcio, kiu ne taŭgis por kalendaraj kalkuloj de kamparanoj. Sunbarko estas ideo de mito; ĝi troveblas en multaj prahistoriaj kulturoj. En postaj generacioj la Ĉieldisko fariĝis nura kultobjekto. Fine la homoj eble forgesis, kion ili faru per la disko. Eble perdiĝis ankaŭ ĝia “magia forto”. Tamen la homoj plu estimis la Ĉieldiskon kaj entombigis ĝin, kvazaŭ mortis potenca tribestro, kun valoraj glavoj, hakiloj kaj aliaj distingaĵoj.
Cetere, la supra bildo montras nur majstran kopion. La originala Ĉieldisko de Nebra troviĝas en la Landa Muzeo pri Prahistorio en Halle. Tie laboras la arkeologoj, kiuj esploras la Ĉieldiskon. Tie ĝi kuŝas verŝajne ankaŭ pli sekura. La asekura valoro de la ĉieldisko estas 100 000 000 eŭroj.
Post la muzeo ni promenis sur la monton Mittelberg, kie la Ĉieldisko estis trovita. Probable tie ĝi estis ankaŭ uzata, ĉar tie eblas rigardi dum someraj solsticoj la sunsubirojn ĝuste malantaŭ monto Brocken. Ankaŭ aliaj montoj ĉe horizonto faras el Mittelberg hazardan centron de pejzaĝa sunhorloĝo, kaj sur la Ĉieldisko troviĝas kalendaraj markoj, kiuj funkcias plej bone sur tiu ĉi Mittelberg. Ĉu eĉ la nomo devenas de tiu iame grava centreco? Ĝi signifas Mezomonton.
Tamen, jen problemo: Ĉiuj rigardoj horizonten eblas nur sen arbaro sur Mittelberg. Arkeologoj supozas, ke antaŭ 3600 jaroj la montosupro estis senarbara, sed fakte mi ne komprenas la kialon. Miascie la klimato kaj la vegetaĵaro ekde la bronza epoko ne grave ŝanĝiĝis. Krome Mittelberg estas monto nur malalta, 252 metrojn, do proksimume 800 metrojn sub la loka arbarolimo. Eble niaj prauloj mem senarbarigis la monton, sed tio estis malfacila laboro.
Almenaŭ nunepoke la problemo estas solvita. 30 metrojn alta kaj 10 gradojn oblikva turo ebligas liberan rigardon trans la arbaro al la montoj ĉe la horizonto. Ankaŭ la turo mem havas funkcion de giganta sunhorloĝo.
De sur la turo bone videblas la trovejo de la Ĉieldisko. Kompreneble en formo de disko. Ĝi nomiĝas Ĉielokulo.
Tie du trezorŝtelistoj elfosis la Ĉieldiskon. Bedaŭrinde ili grave difektis la valoran diskon per hakilo kaj poste dum purigado. La polico bonŝance kaptis ilin. (En Germanio tiaj trezoroj apartenas al la ŝtato.) Tiel la krimuloj povis gvidi arkeologojn al la trovejo. Kono de la loko tre gravas por kompreno de la signifo.
Post promenado refoje en la muzeon. Tie sperteblas nun eĉ rara esperantaĵo! (Ĝis 2009-11-15.) Eble vi jam aŭdis pri la plej foraj Esperanto-objektoj: En 1977 NASA startis du kosmosondilojn Voyager 1 kaj Voyager 2, kiuj esploru forajn regionojn de nia sunsistemo kaj flugu eĉ al aliaj steloj. Ambaŭ Vojaĝantoj kunportas diskon kun bildoj kaj sonoj de nia Tero por eksterteranoj. Inter la sonoj de la Tero aŭdeblas ankaŭ esperanta mesaĝo de Ralph Harry. Eksterteranoj verŝajne ne konas lin, sed eble kelkaj el vi rememoras tiun ĉarman teranon.
La muzeo prezentas nun ambaŭ diskojn apude (do la majstrokopiojn). Ambaŭ diskoj samgrandas. Ambaŭ diskoj konsistas el simila materialo: bronzo/kupro. La Ĉieldisko estas parte, la Terdisko plene orumita. La Ĉieldisko eltenis 3600 jarojn en la tero, la Terdisko eltenu 500 milionojn jarojn en la ĉielo.
Kvankam 500 milionoj da jaroj ŝajnas sufiĉe longa tempo, tamen tre malverŝajnas ke eksterteranoj trovos unu el la du Terdiskojn. Kaj se eksterteranoj vere trovos la diskon: Kion ili faru per ĝi? Ĝi troviĝas en skatolo kun bildoj, kiuj klarigu la malkodigon de la informoj. Tamen, la eksterteranoj devas esti sufiĉe inteligentaj por kompreni tiun bildklarigon. Kaj poste mankos al ili la bilda Cseh-kurso de Audrey Childs-Mee por kompreni la paroladon de Ralph Harry.
Bonŝance mi estas terano kaj povis aŭskulti la mesaĝon de Ralph Harry sen antaŭa konstruo de gramofono.
Posttagmeze ni veturis al la vilaĝo Goseck por admiri la astronomojn ŝtonepokajn. Sur kampo apud Goseck arkeologoj elfosis kaj poste rekonstruis la plej malnovan sunobservatorion de la mondo. Ĝi similas al la fama Stonehenge en Anglio: do vasta cirklo kun markoj por la sunbriloj je certaj datoj. Alie ol Stonehenge la Sunobservatorio de Goseck konsistas ne el egŝtonoj, sed el malpli imponaj palisoj, kaj Goseck estis konstruata antaŭ 7000 jaroj, dum Stonehenge kelkajn jarmilojn pli junas.
Kiam ni alvenis, ni rigardis la sunobservatorion tamen nur elaŭte, ĉar la spiritoj de la ŝtonepokaj ŝamanoj alvokis fortan pluvegon kaj ŝtormon. Suben mi metis do bildon de fotinto, kiu ĝuis pli agrablan veteron.
Promene 